X-gebonden adrenoleukodystrofie (X-ALD)
X-gebonden adrenoleukodystrofie is een stofwisselingsziekte. Bij mensen met X-ALD raken de zenuwen in de hersenen en het ruggenmerg beschadigd. Ook krijgt iemand schade aan de bijnieren. De oorzaak is een afwijking in een gen.
Vooral jongens krijgen klachten en kenmerken van X-ALD. Vrouwen die drager zijn van de afwijking in het gen krijgen bijna altijd klachten van het ruggenmerg. Dan zijn die vrouwen meestal tussen de 40 en 50 jaar oud. Welke klachten en kenmerken iemand krijgt, is voor iedereen anders. Ook de ernst kan verschillend zijn.
Er zijn drie typen X-ALD.
Bij het eerste type beginnen de klachten als een kind tussen het 4 en 10 jaar is. Kinderen krijgen problemen met zien. Ze krijgen moeite met lezen en schrijven, als ze dat al geleerd hadden. Ook gaan ze dingen minder goed begrijpen. Verder kunnen er problemen ontstaan met eten. Ze krijgen vaak problemen met het op elkaar afstemmen van bewegingen (coördinatie). Bij een deel van de kinderen begint de ziekte met problemen met de bijnieren. De klachten en kenmerken worden steeds erger. De meeste kinderen met dit type X-ALD overlijden op jonge leeftijd.
Bij het tweede type X-gebonden adrenoleukodystrofie beginnen de klachten meestal op jong-volwassen tot middelbare leeftijd. Iemand kan dan last krijgen van stijve benen. Ook kan de kracht in de benen minder worden. Iemand kan problemen krijgen met het ophouden van de plas en poep (incontinentie). Iemands gedrag en intelligentie kan veranderen. Meestal werken bij die mensen de bijnieren minder goed.
Het derde type begint met problemen met de bijnieren, net als bij een andere ziekte: primaire bijnierschorsinsufficiëntie. Dit gebeurt bij 1 op de 2 jongens voordat ze 10 jaar oud zijn. Ze kunnen zich zwak gaan voelen. Ook kan iemand lichter in gewicht worden, overgeven en in coma raken.
Heb je een vraag? erfolijnerfocentrum.nl (subject: Vraag, body: Mail%20ons%20uw%20vraag%3B%20binnen%205%20werkdagen%20ontvangt%20u%20een%20antwoord.%20%0A%0AMijn%20vraag%20is%3A%20%0A) (Mail) ons.
-
Andere namen voor deze ziekte
X-ALD
ALD
Ziekte van Siemerling-Creutzfeldt
Adrenoleukodystrophy
X-linked adrenoleukodystrophy
Addison disease and cerebral sclerosis
Adrenomyeloneuropathy -
Hoe wordt deze ziekte vastgesteld?
Dokters kunnen denken aan X-ALD als iemand de kenmerken heeft zoals die hierboven staan en na onderzoek van de hersenen. De ziekte kan worden vastgesteld met onderzoek van het bloed en met DNA-onderzoek.
In Nederland krijgen de meeste baby's de hielprik. Dit gebeurt in de eerste week na de geboorte. Pasgeboren jongens worden dan ook onderzocht op X-ALD. De ziekte is alleen te behandelen bij jongens. Daarom worden alleen jongens getest op de ziekte.
-
Is er behandeling voor deze ziekte?
Als dokters op tijd vaststellen dat een kind X-ALD heeft, is de aandoening te behandelen. Gaat het om het type van X-ALD waarbij schade aan de hersenen ontstaat en ontdekken ze dit op tijd? Dan kan het behandeld worden met een stamceltransplantatie.
Gaat het om primaire bijnierschorsinsuficiëntie en wordt het op tijd ontdekt? Dan kan iemand daarvoor een behandeling krijgen. Kijk voor informatie over de behandeling bij de tekst over primaire bijnierschorsinsufficiëntie.
Tegen de stijve spieren kunnen medicijnen gegeven worden. Een fysiotherapeut kan helpen bij het zo goed mogelijk blijven bewegen. Een logopedist kan helpen bij de communicatie en bij de problemen met eten.
Voor schade aan het ruggenmerg is nog geen behandeling.
Informatie voor vrouwen die draagster zijn van ALD, is te vinden op Vrouwen met ALD.
-
Hoe vaak komt het voor?
Per jaar worden er in Nederland ongeveer 12 kinderen geboren met X-ALD.
-
Wat is de oorzaak van deze ziekte?
De oorzaak is een afwijking in het ABCD1-gen.
Dit gen ligt op het X-chromosoom op de lange (q) arm op plek 28 (Xq28).Door de afwijking in dit gen ontstaan de klachten van de aandoening.
-
Is deze ziekte erfelijk?
Ja, X-gebonden adrenoleukodystrofie is X-gebonden recessief erfelijk.
-
Kinderwens
Heb je kans op (nog) een kind met X-ALD en wil je een kind? Dan heb je misschien verschillende keuzes. Je kunt erover praten met je dokter. Als het nodig is, kan hij of zij je verwijzen naar een erfelijkheidsarts. Het gesprek over de verschillende keuzes kun je voorbereiden.
Wil je misschien embryoselectie (PGT) laten doen? Dan kun je dat met een gynaecoloog of klinisch geneticus bespreken. Deze arts kan je verwijzen naar PGT Nederland. De artsen van PGT Nederland kunnen je vertellen of PGT voor jullie mogelijk is.
-
Meer info voor patiënten
- Volwassen, Kinderen en StofwisselingsziektenInformatie en lotgenotencontact
- AdrenoleukodystrofieInformatie voor ouders in het kader van de neonatale hielprikscreening (RIVM)
- Vrouwen met ALDInformatie geschreven door specialisten van het AmsterdamUMC, locatie AMC
- Kinderneurologie.euInformatie geschreven door een kinderneuroloog
- Familie vertellen over het dragerschap voor een stofwisselingsziekteInformatie en tips
- Zorgpad X-gebonden adrenoleukodystrofieInformatie voor patiënten. Waarschijnlijk uit 2017
- Huisartsenbrochure Neurodegeneratieve stofwisselingsziekten (2012)Bij deze brochure horen een apart te downloaden:brief voor de huisarts brief voor de patiënt
- MedlinePlus GeneticsInformatie in het Engels
- Genetic and Rare Diseases Information Center (GARD)Informatie in het Engels met een overzicht van hoe vaak bepaalde kenmerken voorkomen
-
Meer info voor artsen
- Spiekboekje Hielprikscreening (RIVM, januari 2024)Beknopte informatie voor professionals
- Zorgpad X-gebonden adrenoleukodystrofieInformatie voor behandelaars. Waarschijnlijk uit 2017
- Huisartsenbrochure Neurodegeneratieve stofwisselingsziekten (2012)Bij deze brochure horen een apart te downloaden:brief voor de huisarts brief voor de patiënt
- Orphanet
- OMIM
- GeneReviews
- INVEST Website van de Internisten voor Volwassenen met een Erfelijke Stofwisselingziekte (INVEST) met achtergrondinformatie, expertisecentra en noodprotocollen
-
Expertisecentra
- Expertisecentra voor deze aandoening:
-
- Amsterdam UMC Leukodystrofie Centrum
- Amsterdam UMC
- Meibergdreef 9
- 1105 AZ AMSTERDAM
- +31 (0)20 566 9111
- ecza@amsterdamumc.nl
- Orpha.net Expertlink
-
- UMCG Expertisecentrum voor Bewegingsstoornissen Groningen
- Polikliniek Neurologie
- Hanzeplein 1
- 9713 GZ GRONINGEN
- +31 (0)50 361 3500
- Orpha.net Expertlink
- De expertisecentra hieronder richten zich op de groep van aandoeningen waar de aandoening onder valt, of op kenmerken die bij de aandoening kunnen horen:
-
- Amsterdam UMC Expertisecentrum voor Erfelijke Metabole Ziekten
- Amsterdam UMC
- Meibergdreef 9
- 1105 AZ AMSTERDAM
- +31 (0)20 566 9111
- ecza@amsterdamumc.nl
- Orpha.net Expertlink
-
- LUMC Expertisecentrum voor Zeldzame Endocriene en Bot Stoornissen
- LUMC - Leids Universitair Medisch Centrum
- Albinusdreef 2
- 2333 ZA LEIDEN
- +31 (0)71 526 9111
- Orpha.net Expertlink
-
- Erasmus MC Expertisecentrum voor Endocriene Aandoeningen
- Polikliniek Endocrinologie
- Dr. Molewaterplein 40
- 3015 GD ROTTERDAM
- +31 (0)10 704 0570
- poli.endocrinologie@erasmusmc.nl
- Orpha.net Expertlink
-
- Amsterdam UMC Expertisecentrum voor Zeldzame Endocriene Aandoeningen
- Amsterdam UMC
- Meibergdreef 9
- 1105 AZ AMSTERDAM
- +31 (0)20 566 9111
- ecza@amsterdamumc.nl
- Orpha.net Expertlink
-
- Centrum voor Lysosomale en Metabole Ziekten
- Centrum voor Lysosomale en Metabole Ziekten
- Dr. Molewaterplein 40
- 3015 GD ROTTERDAM
- +31 (0)10 704 4840
- metaboolcentrum@erasmusmc.nl
- Orpha.net Expertlink
-
Updatedatum
18 maart 2025