X-gebonden adrenoleukodystrofie (X-ALD)
X-gebonden adrenoleukodystrofie (X-ALD) is een erfelijke stofwisselingsziekte. Bij X-ALD raken het zenuwstelsel en de bijnieren beschadigd. Normaal zit om de zenuwcellen in de hersenen en in het ruggenmerg een beschermlaagje. Bij X-ALD gaat dit beschermlaagje kapot. Soms werken de bijnieren minder goed. De oorzaak is een verandering in een gen.
Vooral jongens krijgen de klachten van X-ALD. Maar er zijn ook meisjes met klachten. Vrouwen die drager zijn van de afwijking in het gen krijgen meestal klachten tussen het 40ste en 50ste levensjaar. Welke klachten iemand krijgt, is voor iedereen anders. Ook de ernst van de klachten kan verschillend zijn.
Er zijn drie typen X-ALD.
Bij de eerste vorm beginnen de klachten als iemand tussen de 4 en 10 jaar oud is. Kinderen krijgen moeite met lezen, schrijven en het begrijpen van dingen. Ook kunnen er problemen ontstaan met eten, zien en het coördineren van bewegingen. Bij een deel begint het met problemen met de bijnieren. De klachten worden steeds erger. De meeste kinderen met dit type X-ALD overlijden op jonge leeftijd.
Bij de tweede vorm van X-gebonden adrenoleukodystrofie beginnen de klachten meestal op jong volwassen tot middelbare leeftijd. Iemand kan stijve benen krijgen. Ook kan de kracht in de benen minder worden. Ook kan iemand urine en ontlasting minder goed ophouden. Meestal werken de bijnieren minder goed.
De derde vorm begint X-ALD met problemen met de bijnieren net als bij een andere ziekte: primaire bijnierschorsinsufficiëntie. Dit gebeurt bij 1 op de 2 jongens voordat ze 10 jaar oud zijn. Ze kunnen zich zwak gaan voelen. Ook kan iemand lichter in gewicht worden, overgeven en in coma raken.
Zie ook: Zellweger spectrum stoornis, Pseudo-neonatale Adrenoleukodystrofie
Heb je een vraag? erfolijnerfocentrum.nl (subject: Vraag, body: Mail%20ons%20uw%20vraag%3B%20binnen%205%20werkdagen%20ontvangt%20u%20een%20antwoord.%20%0A%0AMijn%20vraag%20is%3A%20%0A) (Mail) ons.
-
Andere namen voor deze ziekte
X-ALD
ALD
Ziekte van Siemerling-Creutzfeldt
Adrenoleukodystrophy
X-linked adrenoleukodystrophy
Addison disease and cerebral sclerosis
Adrenomyeloneuropathy -
Hoe wordt deze ziekte vastgesteld?
Dokters kunnen denken aan X-ALD als iemand de kenmerken heeft zoals die hier boven staan en na onderzoek van de hersenen. X-ALD kan worden vastgesteld met onderzoek van het bloed en een biopt. Door DNA-onderzoek weten dokters meestal zeker dat het om deze aandoening gaat.
In Nederland krijgen de meeste baby's de hielprik. Dit gebeurt in de eerste week na de geboorte. Vanaf 1 oktober 2023 worden pasgeboren jongens ook onderzocht op X-ALD. De ziekte is alleen te behandelen bij jongens. Daarom worden alleen pasgeboren jongens getest op de ziekte. -
Is er behandeling voor deze ziekte?
Als dokters op tijd vaststellen dat een kind X-ALD heeft, is de aandoening te behandelen. Als het bij het kind om de vorm van X-ALD gaat waarbij schade aan de hersenen ontstaat en ze ontdekken dit op tijd, dan kan de aandoening behandeld worden met een stamceltransplantatie.
Als het om de ziekte van Addison (primaire bijnierschorsinsuficiëntie) gaat en ze ontdekken dit op tijd, dan kunnen ze iemand daarvoor een behandeling geven. Kijk voor informatie over de behandeling bij de tekst over primaire bijnierschorsinsufficiëntie.
Tegen de stijve spieren kunnen medicijnen gegeven worden. Een fysiotherapeut kan helpen bij het zo goed mogelijk blijven bewegen. Een logopedist kan helpen bij de communicatie en bij de problemen met eten. -
Hoe vaak komt het voor?
Over de hele wereld heeft ongeveer 2 tot 5 op de 100.000 mensen X-ALD.
-
Wat is de oorzaak van deze ziekte?
De oorzaak is een afwijking in het ABCD1-gen. Dit gen ligt op het X-chromosoom, op de lange (q) arm, op positie 28 (Xq28).
Hierdoor ontstaan de klachten van de aandoening. -
Is deze ziekte erfelijk?
X-gebonden adrenoleukodystrofie is X-gebonden recessief erfelijk.
-
Kinderwens
Hebben jullie kans op (nog) een kind met X-ALD en willen jullie een kind Dan heb je verschillende keuzes. Praat er over met je dokter. Als het nodig is kan hij of zij je verwijzen naar een erfelijkheidsarts. Het gesprek over de verschillende keuzes kun je voorbereiden.
Je kunt bij je arts informeren of in jullie geval embryoselectie (PGT) mogelijk is.
-
Meer info voor patiënten
- Volwassen, Kinderen en StofwisselingsziektenInformatie en lotgenotencontact
- AdrenoleukodystrofieInformatie voor ouders in het kader van de neonatale hielprikscreening (RIVM)
- Zorgpad X-gebonden adrenoleukodystrofieInformatie voor patiënten
- Familie vertellen over het dragerschap voor een stofwisselingsziekteInformatie en tips
- Huisartsenbrochure Neurodegeneratieve stofwisselingsziektenVerschenen in het kader van het project ‘De patiënt als informatiedrager’ van VSOP en NHG. Bij deze brochure horen een apart te downloaden:brief voor de huisarts brief voor de patiënt
- KinderneurologieInformatie geschreven door een kinderneuroloog
- Vrouwen met ALDInformatie geschreven door specialisten van het AmsterdamUMC, locatie AMC
- MedlinePlus GeneticsInformatie in het Engels
- Genetic and Rare Diseases Information Center (GARD)Informatie in het Engels met een overzicht van hoe vaak bepaalde kenmerken van de ziekte voorkomen
-
Meer info voor artsen
- Spiekboekje Hielprikscreening (RIVM, januari 2024)Beknopte informatie voor professionals
- Zorgpad X-gebonden adrenoleukodystrofieInformatie voor behandelaars
- Huisartsenbrochure Neurodegeneratieve stofwisselingsziektenVerschenen in het kader van het project ‘De patiënt als informatiedrager’ van VSOP en NHG. Bij deze brochure horen een apart te downloaden:brief voor de huisarts brief voor de patiënt
- Orphanet
- INVEST Website van de Internisten voor Volwassenen met een Erfelijke Stofwisselingziekte (INVEST) met achtergrondinformatie, expertisecentra en noodprotocollen
- GeneReviews
-
Expertisecentra
-
- Amsterdam UMC Leukodystrofie Centrum
- Amsterdam UMC
- Meibergdreef 9
- 1105 AZ AMSTERDAM
- +31 (0)20 566 9111
- ecza@amsterdamumc.nl
- Orpha.net Expertlink
-
- UMCG Expertisecentrum voor Bewegingsstoornissen Groningen
- Polikliniek Neurologie
- Hanzeplein 1
- 9713 GZ GRONINGEN
- +31 (0)50 361 3500
- Orpha.net Expertlink
-
- Amsterdam UMC Expertisecentrum voor Erfelijke Metabole Ziekten
- Amsterdam UMC
- Meibergdreef 9
- 1105 AZ AMSTERDAM
- +31 (0)20 566 9111
- ecza@amsterdamumc.nl
- Orpha.net Expertlink
-
- LUMC Expertisecentrum voor Zeldzame Endocriene en Bot Stoornissen
- LUMC - Leids Universitair Medisch Centrum
- Albinusdreef 2
- 2333 ZA LEIDEN
- +31 (0)71 526 9111
- Orpha.net Expertlink
-
- Erasmus MC Expertisecentrum voor Endocriene Aandoeningen
- Polikliniek Endocrinologie
- Dr. Molewaterplein 40
- 3015 GD ROTTERDAM
- +31 (0)10 704 0570
- poli.endocrinologie@erasmusmc.nl
- Orpha.net Expertlink
-
- Amsterdam UMC Expertisecentrum voor Zeldzame Endocriene Aandoeningen
- Amsterdam UMC
- Meibergdreef 9
- 1105 AZ AMSTERDAM
- +31 (0)20 566 9111
- ecza@amsterdamumc.nl
- Orpha.net Expertlink
-
- Centrum voor Lysosomale en Metabole Ziekten
- Centrum voor Lysosomale en Metabole Ziekten
- Dr. Molewaterplein 40
- 3015 GD ROTTERDAM
- +31 (0)10 704 4840
- metaboolcentrum@erasmusmc.nl
- Orpha.net Expertlink
-