Gentherapie: de techniek

Gentherapie kan niet zomaar de cel in. Je moet het vaak ergens in doen, in een soort verpakking die precies op de goede plek aankomt en daar zijn werk kan gaan doen. Als je de verpakking vergelijkt met een doos, dan gaat dat zo:

Je stopt de werkzame bestanddelen van de gentherapie in een doos. Die stuur je op naar de kern van de cel. Daar gaat de doos open, waarna de gentherapie zijn werk kan doen. De verpakking van gentherapie heet een vector. Er zijn verschillende soorten verpakkingen, bijvoorbeeld:

• virussen waarvan je niet meer ziek kunt worden. Virussen zijn handig. Die kunnen van nature makkelijk een cel in en kunnen een gen naar de kern brengen.
• vetbolletjes
• heel kleine deeltjes (nanodeeltjes)
• polymeren (vectoren die opgebouwd zijn uit ketens van steeds dezelfde stoffen)

Er zijn ook manieren om de gentherapie de cel in te krijgen zonder ‘verpakking’. Dat kan door de wand die om de cel zit een tijdje doorlaatbaar te maken. Dit kan bijvoorbeeld met kleine elektrische stroompjes. Dit heet elektroporatie. 

Is het stukje gen met of zonder ‘verpakking’ in de kern aangekomen? Dan moet de therapie in staat zijn om het juiste gen op te sporen en daarna te herstellen. 

Er zijn verschillende technieken die onderzoekers gebruiken om gentherapie te maken. Dit zijn de belangrijkste:

CRISPR-Cas9
CRISPR-Cas9 is een techniek om verschillende fouten in genen te herstellen. Onderzoekers hebben die manier afgekeken van bacteriën. Die gebruiken hem om zich te beschermen tegen virussen. Nu kunnen onderzoekers het gebruiken om veranderingen aan te brengen in het DNA of in genen.

CRISPR-Cas9 is een soort gereedschapskist die uit twee delen bestaat: een deel kan de fout in het gen opsporen. Vervolgens komt het andere deel in actie. Dat bestaat uit een schaartje dat het DNA op de plek van de fout kan doorknippen. 

Met een sjabloon dat ook in de ‘gereedschapskist’ zit, kan de cel zelf het stukje DNA met het foutje vinden en vervangen door het juiste DNA.  

Deze techniek is gebruikt in een onderzoek voor de ontwikkeling van gentherapie voor hereditaire angio-oedeem. Tien mensen, ook een aantal uit Nederland, met deze aandoening zijn hiermee behandeld. Je leest er hier meer over. 

CRISPR Prime Editing  
CRISPR Prime Editing lijkt op CRISPR-Cas9. Ook met deze techniek kunnen verschillende fouten in genen gerepareerd worden. De gereedschapskist gaat naar de plek waar de fout hersteld moet worden en knipt het DNA door. In de CRISPR Prime Editing zit een sjabloon met de juiste code. 

Het verschil met CRISPR-Cas9 is dat er in CRISPR Prime Editing een extra hulpmiddel zit. Die stof die helpt bij de reparatie. Met het sjabloon kan die stof zelf de juiste code in het DNA zetten, terwijl dit bij CRISPR-Cas9 door de cel gedaan wordt. 

Er wordt onderzoek gedaan om met CRISPR Prime Editing gentherapie te ontwikkelen voor bepaalde erfelijke ziektes van de hartspier. Je leest er hier meer over.

Base editing
Base editing is een methode waarmee onderzoekers enkele veranderingen in de code van het DNA kunnen maken. Het gaat om kleine fouten in de code van het DNA. De DNA code bestaat uit delen die basen heten. Soms zit er in het DNA een foute base. Met base editing kan een foute base worden veranderd in de goede base. 

Base editing lijkt op CRISPR-Cas9, maar bij base editing wordt een ander hulpmiddel gebruikt om de fout in de code te repareren.

Als de manier waarop de gentherapie de cel in gaat voor een bepaalde ziekte werkt, dan kan die manier mogelijk ook gebruikt worden voor de ontwikkeling van gentherapie voor een andere ziekte. Verder kan ook de methode waarmee de fout hersteld wordt voor meerdere gentherapieën gebruikt worden. 

Algemene informatie over gentherapie vind je hier.
Hier kun je lezen hoe ver onderzoekers zijn met gentherapie en voor welke ziektes het (onder meer) bestaat.
Welke kansen en risico's aan gentherapie zitten, lees je hier. 

Lees meer in het dossier Gentherapie van Stichting Biowetenschappen en Maatschappij en op de website van de Nederlandse Vereniging voor Gen en Celtherapie.

Heb je een vraag? erfolijnerfocentrum.nl (subject: Vraag, body: Mail%20ons%20uw%20vraag%3B%20binnen%205%20werkdagen%20ontvangt%20u%20een%20antwoord.%20%0A%0AMijn%20vraag%20is%3A%20%0A) (Mail) ons.

Updatedatum: 20 juni 2024